दसरा | गावाची अनोखी परंपरा…रावण दहन नाही, तर रावणाची पूजा,मोठा उत्सव…काय आहे 350 वर्षे जुनी आख्यायिका..?

 

                रावण... रामायणातील 'व्हिलन', सीतेचं अपहरण करणाऱ्या रावण म्हणजे एक खलनायक..अशीच आपल्या मनात प्रतिमा. वाईट शक्तींचं प्रतिक असलेल्या याच रावणाचं दसऱ्याला दहन केलं जातं. मात्र, महाराष्ट्रातील अकोला जिल्ह्यातील एका गावात चक्क याच रावणाची पूजा केली जाते. या गावात रावणाची पूजा का केली जाते?... रावणपूजेचीअडीचशे वर्षांची या गावाची परंपरा नेमकी आहे तरी काय? जाणून घेऊयात.

.आणि गावात लंकेश्वर 'रावण महाराज' स्थिरावले…

रावणाची मनोभावे पूजा आणि आरती होत असल्याचं वाचून आपल्याला निश्चितच आश्चर्याचा धक्का बसेल... अन तेही आपल्या महाराष्ट्रात होतं हे ऐकलं तर तुमचा विश्वासही बसणार नाही. मात्र, अकोला जिल्ह्यातल्या सांगोळा गावाने गेल्या अडीच शतकांपासून रावणपुजेची अनोखी परंपरा जोपासली आहे. फक्त परंपराच नाही तर या गावात 350 वर्षांपुर्वीची रावणाची सुंदर आणि सुरेखमुर्तीसुद्धा आहे. पातूर तालूक्यात असलेलं सांगोळागाव अकोल्यापासून 50 किलोमीटर अंतरावर आहे. या गावाच्या अगदी सुरूवातीलाच एका मंदिरवजाचौथऱ्यावर रावणाची एक अतिशय सुंदर, रेखीव मूर्ती आहे.

गावात रावणाच्या मुर्तीचं 'असं' झालं आगमन

सांगोळा गावात रावणाच्या मंदिरासोबतच श्रीराम, हनुमान, भवानी देवीचंही मंदिर आहे.. गावालाअगदी लागूनच गावाची जीवन वाहिनी समजलीजाणारी मन नदी वाहते. या मूर्तीच्या आगमनामागचीकथाही फार रोचक आहे. याच मन नदीच्या काठी ऋषी-मुनीचे आश्रम होते. अडीचशे वर्षांपूर्वी याच नदीच्या काठावर वास्तव्यास असलेल्या असलेल्याएका ऋषीने गावाच्या पश्चिमेस असलेल्या जंगलात तपस्या केली होती. त्यांच्या प्रेरणेने गावात अनेक धार्मिक उपक्रम होत असत. ऋषी मरण पावल्यानंतर गावकऱ्यांनी मुर्तीच्या रूपाने त्यांच्या स्मृती जपण्याचा निर्णय घेतला. एका शिल्पकाराकडे त्यांची मूर्ती घडवण्याचे काम सोपवले गेले. पण त्याच्या हातून घडली ती दशाननरावणाची मूर्ती... दहा तोंडे, काचा बसवलेले वीस डोळे, सर्व आयुध असलेले वीस हात अशी विराट मूर्ती त्याने घडवली. मूर्ती घडवली, तिथे दहा फटेअसलेले सिंदोळीचे झाड होते. सिंदोळीचे झाड, अवचित घडलेली ही घटना अन त्यातून ‘लंकेश्वराचीमूर्ती’ साकारल्या गेल्याचा हा योगायोग श्रद्धाळू ग्रामस्थांनी हेरला आणि गावात लंकेश्वर 'रावण महाराज' स्थिरावलेत. 

- सांगोळावासियांचं दैवत..

                 ही मूर्ती गावाच्या दुसऱ्या बाजूला ठेवायची होती. मात्र, मूर्ती गावाच्या वेशीवरून समोर हललीच नाही. अन त्यामूळेच गावाच्या सुरुवातीलाच तिची प्रतिष्ठापना करण्यात आली. या आख्यायिकेबद्दल माहिती ही लिखित नसून ती एका पिढीकडून दुसऱ्या पिढीकडे हस्तांतरित होत राहते. या घटनेनंतर गेल्या अडीच शतकांपासून 'रावणमहाराज' सांगोळावासियांचं दैवत बनलं आहे. येथेविजयादशमीला रावणाचे दहन होत नसून त्याची मनोभावे पूजा केली जाते. 

- एकदा झाला होता मुर्ती चोरण्याचा प्रयत्न

सांगोळ्यातील रावणाची ही सुंदर मुर्ती 50-60 वर्षांपुर्वी चोरून नेण्याचा प्रयत्नही झाला. एकदा काही बाहेरच्या लोकं रात्रीच्या वेळी गावात ही मूर्तीचोरून नेण्याकरीता आली होती. मात्र, मोठे प्रयत्नकरूनही ती उचललीच न गेल्याने चोरीचा प्रयत्न फसल्याची आठवण गावकरी सांगतात. 

- 'रावण महाराज' सांगोळावासियांचं 'दैवत'

या गावात रावणाच्या मंदिरासोबत राम, हनुमान आणि इतर देवतांची मंदिरंही आहेत. या देवतांच्या आराधनेबरोबरच गावकरी भक्तीभावानं रावणाचीही आराधना करतात. रावणाच्या मूर्तीचं कुतूहलअसल्यानं अनेक लोक या मूर्तीच्या दर्शनालाही येतात. वर्षभरातून दसरा आणि रामनवमीला यारावणासाठी गावकरी विशेष आरती आणि सोहळा साजरा करतात. पुढच्या काळात गावात रावणाचे भव्य मंदिर उभारणीचा ग्रामस्थांचा मानस आहे. गाववासियांनी यावर्षी जुलै महिन्यातच यासंदर्भात अकोला जिल्हाधिकाऱ्यांना रावण दहनाविरोधातनिवेदन दिले होते